19.8.2012
Histouriedu opastumah
OM 2012/33

Olen suundavunnuh tulieh aigah, a vähäzen pidäy endizesgi aijas tiediä
sendäh ku konzu midägi perustellah histouriel. Minule täydyy
approksimatsii mennyös nellästostu miljardas vuvves, algajen aijas 
konzu uidelimmo algumeres, egläzeh päiväh sah. Ga toiči puuttuu silmih
kirjutuksii, kudamat ei synnytä sih approksimatsieh.

"Karjalazet" kniigas Jevgenii Klementjev hyvin kirjuttau, kui Ruočči
otti Korelan 1600-luvul da kui karjalazien pidi lähtie pagoh - sidä Suomes
ei muga hyvin sellitetä. A toizen muailmanvoinan merkičyksen karjalazile
häi sellittäy vaiku nämil sanoil: "Ven'an da Suomen sobimuksen
mugah,..., Karjalale oli luovutettu Karjalan kannas, päivänlaskupuoline 
da pohjaine päivänlaskupuoline Luadogan rannikko, Kandalakšas 
päivänlaskupuoleh aloveh, erähät Suomen lahten suaret." 
Moine histourien kirjutus abeittau Suomen puolel elännyzii 
karjalazii, kudamien pidi pajeta nevvostoliittolazen 
milituarusuappuan alpäi igäzeh evakkoh. Se on nevvostoliittolastu
histourien kirjutustu, kudamas "unohtetah" sanuo piädielo.

Kirjutukses "Midä opastau histourii" (OM12/29) Anatolii Grigorjev
sanou: "... sidähäi, ku monii vuozisadoi Karjalan kannaksel rinnakkai
eli karjalastu da suomelastu, nenne 'spetsialistat' rounoku ni
tietty ei..." Minun histourien tiijon mugah toizen
vuozituhanden allus kannaksel elettih karjalankielizet karjalazet, a 
vuozituhanden puolivälis kannaksel paistih vaiku suomekse.
Olisgo mainitule rinnakkai eländäle parembi nimi soda libo sordo? 
Olishäi ezimerkin voinnuh löydiä lähembiägi, Luadogan
Karjalan Korelas, kudamua Klementjevgi hyvin kuvai, libo Suomen
Pohjas-Karjalas. Mennyt vuozisuan allun Raja-Karjalasgi suomelazen 
hallindon da suomenkielizien školien vuoh rinnakkaielo rubei terväh 
eistymäh da suomen kieli työndämäh bokkah karjalan kieldy.

Kirjutukses "Ižielpäi peritys heimohenges on meijän elinvoimu" (OM1217) 
Akilan Iivan kirjuttau "suomelaskarjalastuttamizes" da
"ven'alaskarjalastuttamizes". Vois duumaija, ku net terminät 
tarkoitettas suomelazien da ven'alazien kiännyttämisty karjalazikse, 
a netbo tarkoitetahgi karjalazien suomelastamistu libo ven'alastamistu.
Enzimäine hänen mugah vahvistau karjalazuttu, jälgimäine hävittäy.
Olisgo heimosoduriloil mieles olluh muudugi kui karjalazen
elinvoiman lujendamine? Sodurit toinah mendih vaiku sodimah,
a suomelaisnatsionalistine heimohengi tarkoitti tädä: meile mečät 
da valdu, teile suomen kieli. Eigo olis parembi kannattua
"karjalaskarjalastuttamistu", ku karjalazet iče ruvettas omua
ozua kohendamah.

Martti Penttonen