(Oma Mua 1996/49)

Karjalan Tazavallan zakon "Kielih näh Karjalan Tazavallas"

Projektu

Karjalan Tazavallan rahvahien kielet ollah tazavallan rahvahalline omahus da kul'tuuru-histourielline perindö. Niilöi puolistau valdivo. Ven'an kieli on kieli, kudual enimytteh paistah tazavallas eri kanzoin eläjät rahvas.

Tämä zakon miäriäy piäsiännöt, kudamien mugah käytetäh Karjalan Tazavallan rahvahien kielii valdivo-, ekonoomikku- da kul'tuuruelokses; vardoiččou ristikanzoin konstitutsien mugaizii oigevuksii kielialal; harjaittau rahvastu kunnivoimah toizien rahvahien kieldy da kul'tuurua, harjaittau Karjalan Tazavallan eri kanzoi elämäh sovus keskenäh.

Tämä zakon ei puolenda toizien kanzoin rahvahien oigevustu kehittiä omua kieldy da kul'tuurua, kannattau heijän himuo täyttiä omat kul'tuurutarbehet muamankielel, auttua luadie olot muamankielien opastumizeh, kazvatuksen, opastandan da taidehen kielen valličendah.

Karjalan Tazavallas ei sua penguo nimittumua tostu Ven'an Federatsien kanzan kieldy.

Yleizet siännöt

1. stat't'u. Karjalan Tazavallan valdivonkielet ollah ven'an da karjalan kielet. Ven'an da karjalan kielen valdivonkielen status ei pienendä toizien rahvahien oigevustu käyttiä da kehittiä omua muamankieldy.

2. stat't'u. Tämä zakon luadiu oigevuspohjan valdivonkielien käyttämizeh da kehittämizeh niškoi Karjalan Tazavallas. Konzu zakonan mugah karjalan kieli roihes valdivonkielekse, karjalazet voijah kaita omua kieldy da kul'tuurua juridizel, sotsializel da finanssupohjal. Karjalan kieldy ruvetah käyttämäh enämbäl yhtehiskunnallizen, poliittizen da kul'tuurueloksen kaikil aloil.

3. stat't'u. Valdivonvallan da paikallizen ičehallinnon elimet luajitah Karjalan Tazavallan kanzalazile tarvittavat olot gu hyö voidas opastuo, hyvin tiediä da käyttiä valdivonkielii.

4. stat't'u. Karjalan Tazavaldu uskaldau kaikile omile kanzalazile heijän poliitikkua: ekonoomikku-, kul'tuuru- da sotsializien oigevuksien täyttämizen huolimattah, tietähgo vai ei hyö valdivonkielii.

5. stat't'u. Karjalan Tazavaldu uskadau tazavallan vähäluguzen rahvahan vepsäläzien da reabiliiruitun rahvahan – suomelazien oigevuksen kaita da käyttiä omua kul'tuurua da kieldy, – heijän oigevuksen suaja opastus muamankielel, vallita opastuskieli, kuduan voibi andua opastussist'eemu.

Valdivo tugou vepsän da suomen kieldy nämien kielien da kul'tuuroin elvyttämizen, kaičemizen da kehittämizen valdivonprogrammoin kauti. Nämih programmoih kuuluu opastussist'eeman kehittämine da opastuksen suamine muamankielel, kuduan voibi andua opastussist'eemu, kniigoin painamine, kielen käyttämine lehtilöis, radios da TV:s, ruadajien valmistandu, tutkimusruado da muu.

D'engat vepsän da suomen kielen elvyttämizen, kaičemizen da kehittämizen valdivonprorammoih niškoi tullah Karjalan Tazavallan valdivon b'udžetaspäi, paikallizen ičehallinnon elimien b'udžetoispäi. Laitokset, järjestöt, yhtehiskunnallizet liitot da rahvas omas tahtos sežo voijah andua d'engua valdivonprogrammoih niškoi.

KANZALAZIEN YLEIZET OIGEVUKSET KIELIEN KÄYTTÄMIZEH

6. stat't'u. Karjalan Tazavallan kanzalazil on oigevus vällästi vallita da käyttiä kudamuatahto valdivonkieldy paistes, kirjuttajes, lapsien kazvattajes da kul'tuurualal ruadajes.

Gu pidännöy, voibi luadie kiännös yhtes valdivonkieles toizele valdivonkielele. Konzu ei sua kiändiä, sit käytetäh Ven'an Federatsien valdivonkieldy (ven'an kieldy). Nikel ei ole oigevustu vägehes käskie tostu kanzalastu pagizemah yhtel libo toizel kielel.

7. stat't'u. Gu ristikanzu ei tiedäne Karjalan Tazavallan valdivonkielii, se ei voi olla syynny sih, gu hänel ei sua olla virrois, paiči niilöi, kudamat on miärätty Karjalan Tazavallan zakonois. Virrat valdivonlaitoksis, kudamis olles pidäy tiediä mollembat valdivonkielet, miäriäy zakonoin hyväksyndykerähmö, laitoksis – virguinstruktsii.

8. stat't'u. Net rahvas, ket ei anneta Karjalan Tazavallan toizele kanzalazele vällästi vallita pagin-, kazvatus- da opastuskieldy, ket ozutetah, gu ei suvaija toizii kielii, ket pengotah libo vägehes taritah tostu kieldy, voijah puuttuo suudoh.

KIELIEN KÄYTTÄMINE VALDIVONVALLAN DA PAIKALLIZIEN IČEHALLINNON ELIMIS, JÄRJESTÖLÖIS DA LAITOKSIS

9. stat't'u. Karjalan Tazavallan valdivonkielil:
- kirjutetah kai dokumentat Karjalan Tazavallan zakonoin hyväksyndykerähmös da hallitukses, painetah zakonat da muut valdivonvallan da hallinnon elimien käskyt;
- ruatah da kirjutetah kai dokumentat kaikkien tazoloin suudolois, kirjutetah dokumentat valdivon notarial'nolois kantorois, prokuroroin bumuagat;
- annetah suudodokumentat, kačotah administrativnoloin rikoksien dieloloi;
- kirjutetah kai dokumentat palvelualal da kommertsies yhtel valdivonkielel mollemban puolen sovittuu;
- kirjutetah virallizet dokumentat, kuduat tovestetah ristikanzan libo tiijot häneh näh (pasportu, roindu-, naindu-, kuolendutovestus, ruadokniigu, penziitovestus, školan loppiendutovestus da diplom da muut dokumentat).
- kirjutetah blankoin, pečättilöin, valdivon elimien, laitoksien da järjestölöin nimityksien tekstat;
- painetah valličendulippuzet. Konzu ei voija käyttiä kahtu valdivonkieldy, käytetäh Ven'an Federatsien valdivonkieldy (ven'an kieldy).

10. stat't'u. Toizis šeikois käytetän ynty valdivonkieldy. Gu kanzalaine kyzynnöy, ga valdivonvallan da hallinnon elimien johtajil, ket ei tietä kudamuatahto valdivonkielis, pidäy paista sil kielel, kudamal pagizou dieluo selittelemäh tulluh ristikanzu.

11. stat't'u. Valdivonkielil painettuloin dokumentoin tekstat ollah virallizet, niilöil on yhtenmoine juridine voimu.

OPASTUKSEN, TIEDON DA KUL'TUURAN KIELI

12. stat't'u. Karjalan Tazavallan kanzalazil on oigevus vällästi vallita kazvatus- da opastuskieli.

13. stat't'u. Karjalan Tazavallan kanzalazet voijah suaja yleine da ammattiopastus Ven'an Federatsien valdivonkielel.

14. stat't'u. Karjalan Tazavaldu uskaldau kaikile valdivonkielien opastuksen sih tazossah, kudai pidäy olla ruadajes.

15. stat't'u. Karjalan Tazavallan kanzalazil on oigevus suaja kazvatus enne školua, algukluasoin opastus valdivonkielil (vahnembien libo heijän sijahizien tahtos).

16. stat't'u. Valdivonkielii Karjalan Tazavallas opastetah školis, opistolois da yliopistolois sissäh, kussah andau vallan opastussist'eemu.

17. stat't'u. Kielet (kieli), kudamil pietäh piäzendytutkindoloi tazavallan opistolois da yliopistolois, vallitah nämien opastundukohtien ustuavoin mugah.

18. stat't'u. Karjalan Tazavaldu luadiu olot, konzu voibi tutkie valdivonkielii da niilöin murdehii da vallita kieli, kudamal painetah tiedoruavot.

19. stat't'u. Karjalan Tazavaldu auttau da tugou vepsän da suomen kielii da luadiu olot kielen opastumizeh da kehittämizeh sissäh, kussah andau vallan opastussist'eemu da spetsial'noit valdivonprogrammat.

KIELI LEHTILÖIS, RADIOS DA TV:S

20. stat't'u. Valdivonkielil luajitah programmoi tazavallan TV:s da radios, painetah lehtilöi, kirjutetah eländypaikoin, uuličoin, lagevoloin nimet da virstupaččahat, kirjutetah virallizien ilmoituksien, plakuatoin, reklaamoin tekstat, painetah autobusoin da trolleibusoin lähtendy- da tulenduaigu, kirjutetah da sanotah tiedoloi raududoroguvogzualoil, aeroportois, aerovogzualoil, kirjutetah kaikkien Karjalan Tazavallas luajittuloin tavaroin lippuzet da käytändysellitykset.

KIELEN KÄYTTÄMINE YHTEHYKSIS ULGOMUALOIN, RAHVAHIENVÄLIZIEN JÄRJESTÖLÖIN DA VEN'AN FEDERATSIEH KUULUJIEN TAZAVALDOIN KEL

21. stat't'u. Karjalan Tazavallan valdivonkielih libo vastuajan valdivon kielel libo mollemban puolen sovittuu vallitul kielel ruatah ulgomualazien laitoksien Karjalan Tazavallan ozastot, Karjalan Tazavallan ulgopoliittizet, ulgoekonomizet, kult'tuuru- da toizet laitokset, kirjutetah sobimukset da muut rahvahienvälizet dokumentat, kudamii alkirjutetah Karjalan Tazavallan nimes.

22. stat't'u. Karjalan Tazavallan da Ven'an Federatsieh kuulujien tazavaldoin yhtehyksis käytetäh Ven'an Federatsien valdivonkieldy, nämien tazavaldoin kieli libo toizii kielii mollemban puolen sovittuu.

VASTAVUS ZAKONAN "KIELIH NÄH KARJALAN TAZAVALLAS" RIKONDAS

23. stat't'u. Niilöi ristikanzoi libo laitoksii, ket rikotah Karjalan Tazavallan zakonua "Kielih näh Karjalan Tazavallas", kučutah suudoh Karjalan Tazavallan da Ven'an Federatsien zakonoin mugah.

Kiännös:
Natalja JAKOVLEVA
da Ol'ga POKORNAJA