virrallizekse kielekse

[mp]

Ven'an miehitettyy Kriman, Ven'an prezidentu Vladimir Putin uskaldi, ku Kriman tataroin kieli nostetah ven'an rinnale virrallizekse kielekse. Kuukauttu myöhembi Putin andoi käskyn, ku tataroi jo ei sua nimittiä fašistoikse.

Tataroi Krimal on kudakui sama protsentulugu migu karjalazii Karjalan tazavallas. No se ero on, ku valdivo ei ole karjalazile tarinnuh samas miäräs ilmazii matkoi Uralan tuakse migu Kriman tataroile.

Ku karjalazet oldas valmehet, olis hyvä aigu kirjuttua prezidentale, ku myögi tahtozimmo oman kielen virrallizekse. Ga eibo olla. Ku ken nenga kirjuttasgi, terväh löydys toizii karjalazii kuduat sidä jyrkäh vastustettas. Vuvven aloh olen moni kerdua suannuh kuulta karjalazispäi, ku nimi dielo ei ole nenga varattavu kui yhtehine kirjukieli, mi käytändös on ehto virrallizekse kielekse piäzemizele. Da virrallizen stuatusan suamine on käytändös ehto kielen hengihjiändäle.

KT:s karjalazet jagavutah kolmeh "piämurdeheh": livviköt, vienalazet da lyydiläzet. Suomen karjalazetgi jagavutah kolmeh kieles toruajah joukkoh: livviköt, suvikarjalazet da vienalazet. Tveris on vaiku tverinkarjalazii, kuduat ollah "varzinkarjalazii" suvikarjalazien da vienalazien jyttyöh, da hyö onnuako toizii parembi ellendetäh oma varavonalazus da ollah yhteisruadoh valmehembat.

Murrehjoukotgi ei olla homogeenizet. Tämä hyvin nägyy vienalazis. Enimät onnuako ollah välinpidämättömät karjalan kieleh nähte. Suuri joukko sežo on "realistoi", kuduat kačotah ku karjal jo jäi mennyöh aigah, karjalazien kieli on ven'a (libo Suomes suomi). Sit ollah Orto Stepanovan da Jaakko Rugojevan, da "ruskieloin fennomanoin" peräsastujat - karjalazien kirjukielekse pidäy panna suomi. Stepanovan sanoin mugah, vienan kirjukielen kehittämine ei ole vaiku tyhjy dielo, se on ḱohti sanojen vahingolline. Sit ollah vienan kirjukielen kannattajat, kuduat ylen tarkah kacotah, ku mis sanotah livvi, sie pidäy vienagi sanuo. Ga on vienalazis niidygi, kuduat sanotah ku karjalazien pidäs yhtes vediä kieliregie da kehittiä yksi yhtehine kirjukieli.

Toraherkys hyvin nägyi Oman Muan järilleh yhtistämizes. Hos sivumiäriä lizättih, erähät nägyjät vienalazet muga suututtih oman Vienan Karjalan loppemizes, ku kogonah loppiettih tiluandu. Livvikkölöin suuspäi olen kuulluh viärityksii, ku lehtes nygöi kirjutetah vaiku vienakse....

Ku karjalazet iče ei malteta vediä omua kielidieluo, sidägo vuotetah, ku Putin heidy pakoittas pagizemah karjalakse?

[Maria]

Se on ylen žiäli, ku yhtehisty regie pidäs vediä, no pilkovutah pikkarazih joukkoloih, ken midägi murrehtu puolistau. Oligi minun died'oi salmilaine,mielihyväl mie opassun kirjuttamah virrallizet tekstat hos tämän jytyi, ku roinnou moine virrallizekse karjalan kirjukielekse. Pagizen yhtelläh kui ennegi. En tiijä mindäh se erähile on suuri probliemu. Yhtes venehes hos istutah, yksikai pietäh jogahine lujah kiini omas murdehes, hos sen periä pakuttasgi kaikin vedeh, sit kirbuou käis segi murreh muga ku tulijoile polvile sidägi ei jiä. Hos voisgi sen estiä ku kaikin ruattas yhtehizel väil meijän yhtehizen kielen hyväkse. Minä parembi tahtozin ruadua yhtes kielen hyväkse, migu puutuo vedeh

[Maria]

Mittuine protsessu se olis suaha virrallizekse kielekse, KU OLLUS yhtehine mieli kirjukielidielos?

[Olói]

Ku olizi karjalazil yhtehine tavoiteh - pidie karjalan kieli hengis da kehittie tulien aijan kielenny sit kaikin oldas kirjukielen puoles. Nygöi karjalan kielen tulijeh aigah uskotah vaiku erähät. Sendäh suurin vuitti vuottau oman murdehen kuolendua "puhtahannu". Äijy on oman murdehen puolistajua, da eibo ni omal murdehel paista julgizis kohtis. Täh probliemah kui toizihgi avvuttau vaiku oma ezimerkki, nimi muu. Pidäy enämbi käyttiä karjalan kieldy joga kohtas. Olemmo srojimas comua Karjalan kielen kodie, sendäh ku tahtommo kieldy kehittiä, emmogo olla sidä muah panemas. Tulies Karjalan kielen kois on sijua kaikile karjalazile, yhtesruado ongi jo algavunuh.

[Maria]

Nygöi karjalan kielen tulijeh aigah uskotah vaiku erähät. Sendäh suurin vuitti vuottau oman murdehen kuolendua "puhtahannu".

Tämä on se kummu dielo minun mieles. Kunnebo murdehet kavottas yhtehizen kirjukielen periä? Maltan kirjuttua suomen kirjukielel, da paistagi ku pidännöy, yksikai enimyölleh "viännän savvoo". Sit on minul ystäviä, kuduat eletäh tiä savon murdehen alovehel, no ollah roinnuhes Lounas-Suomes da sen kuulou kerras heijän murdehes. Ei kirjukieli murdehii hävitä. Hävitänneh libo vähetänneh murdehet, se rodieu enämbi sen periä, ku rahvas tänäpäi enämbi muutetah linnaspäi toizeh, no erähät muutettuugi säilytetäh hyvin oman murdehen

[mp]

Sidä ei voi tahtuo, mis nimidä ei tiijä. Enne kirjutusmalton keksindiä niken ei tahtonuh opastuo kirjuttamah. Tahtomah pidäy kazvua. Bubrihan kirjukieldy čakattih ku se oli ylähälpäi annettu tegokieli, kudamua niken ei tahtonuh. Muus oli viga silloi. Kirjukieli on ainos keksitty tegokieli, ylähälpäi annettugi, toivottavasti hyväs sovus, ku sen al olis tarbehekse suuri joukko, ku se pädis kul'tuuruperindön jagamizeh. Ilmai kirjukieldy muailman kul'tuuruperindyö ei voi jagua, kirjukielettäh se "logistiekku" ei toimi. On ristikanzan lajiominazus siirdiä kul'tuuruperindyö (enimyölleh) kirjutetun kielen kauti, ei vaiku geenois. Rahvahal pidäs kazvua ellendämäh se, ku ilmai toizil suaduu kul'tuuruperindyö, rajoittumal sih, mi on omas kyläs libo omas piäs keksittyy, olizimmo alasti da puun juurii purizimmo syömizekse. Vuorovaikutukses ei pie vuottua ku toizet mugavuttas minun eloitabah da pagintabah, pidäy hyväksyö toizien olendu da suittua yhtehisty perindyö. Pidäy kazvua tahtomah ellendiä, midä toizil on, da jagua sidä midä ičel on. Kielitiedoilijoilgi on oma rouli nengoman kirjukielen kehittämizes, kudai avvuttas toizii ellendämäh, menettämättäh omua kul'tuuru- da kieliperindyö. Ahtia da Bubrih sidä hyvin ruattih. Jogahizel kielenkäyttäjäl on oma rouli oman kielen da perindön yhtehizeh pezäh tuomizes, paista da kirjuttua sidä midä maltau.

[Olói]

Muga on, hyvin on kirjutettu. Minä ainos tahton tiediä: midä konkretistu voi ruaduo ku nenga stuanuvihes?

[mp]

Nengahäi se pidäs olla, kazvua da opastuo ammattih da eliä omal kielel, kui sorzanpoigu opastuu uidamah, sen enämbi duumaiččemattah, ilmai zobottua, ongo oman kielen opastumine valdivonvastaine tego. Tämän čiepin allun uudinehäi tovesti muga kui prezidentu Putingi tunnustas tämän kanzoinvälizih sobimuksih kirjutetun oigevuon. Yhtelläh zakon kudaman mugah virrallizii kielii pidäy kirjuttua kirillizel kirjaimikol oli tiähtätty nimenomah tataroi vastah. Karjalan Heimo lehten mugah Zaikov sanoi vuonnu 2011 erähäs konferensies Tveris, ku yhtehizen karjalan kirjukielen kehittämine on tyhjy dielo sendäh ku Ve'na nikonzu ei rubie hyväksymäh karjalua virrallizekse kielekse. Minun mieles se on ihan toizin päin, kuni yhtehisty kirjukieldy ei ole, Ven'a da Suomi ei ruveta hyväksymäh karjalan kieldy virrallizekse kielekse. Yhtehizen kirjukielen vastustamine panemal kirjukieli da oma murreh vastakkai ozutetah, ku kielen funktsii ongi eroittaudumine, ei yhtistämine. A täydyygo erilazuon ozuttamine motivatsiekse opastuo kieli. Muaman da lapsen välizeh paginah pädöy kahten hengen yhtehine kieli, a yliopistotutkindoh tiähtätes pidäy jo olla vägitukku saman kielen jagajua, ku opastujale olis opastai da opastundukniigu. Ku tahtonemmo pidiä kielen, pidäy kehittiä uvvenaigastu käyttökieldy kudai pädöy yliopisto-opastuksehgi da kaikkih nygyaigazen eloksen tarbehih.