Lev Tolstoi: Lapsile

karjalankielizii kniigoi, lehtii, cdromoi, ...

Valvoi: verkomuagari

BUTTON_POST_REPLY
Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai mp »

On piässyh ilmah:
Lev Tolstoi:
Lapsile
Kiändi P'otr Sem'onov
Petroskoi 2012, 109 s.
En tiijä suannougo kus ostua. Toinah suau ilmai Rahvahallizen Poliitiekan Komitietas. Iče sain kiändäjälpäi.
Kuva
Kniigas on nenga 160 lyhykkästy Tolstoin kirjutettuu kerdomustu lapsile libo ruavahile. Otan yhten ezimerkikse:
Opastunnuh poigu

Linnaspäi poigu tuli kylä tuattah luo. Tuattah sanoi:
- Nygöi on heinargi, ota haravu da läkkä minule abuh.
A poijal ei himoitannuh ruadua, häi sanoi:
- Minä opastuin tiedoloih, a kai mužikoin sanat unohtin. Mibo se on, haravu?
Häi lähti pihua myö dai polgi haravale. Se tuigai hänele oččah. Sit häi mustoitti mi on haravu, tartui oččah da sanoi:
- Kudaibo töhlö lykkäi täh haravan!

Sinilind

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai Sinilind »

Jälgimäi puutui minule kädeh tämä kniigaine. Erähii suarnoi lugijes minule rodih déjà-vu: engo lugenuh juuri tädä suarnua karjalakse aijembigi?

Erähät kirjan suarnat niät ollah samat kui S. Sozonovan kiännetys kniigazes «Rasskuazat žiivattoih näh» vuvvel 1938, kudamah nähte kirjutettih täl forumal omas tiemas.

Tiettäväine, Sem’onov kiändi suarnat livvikse, Sozonov – sillozele yhtenäzele kirjukielele. Rodih minule kerras himo panna nämmä kaksi kiännösty rinnakkai, ku verrata keskenäh. Äijygo on eruo, äijygo yhtehisty? Kiännöksien välilhäi on 74 vuottu, dai ideolougine kuilu. Yksi kirjukieli on kompromissu karjalan eri murdehien välil, ellendämättömäksegi čakattu tegokieli. Toine on yhtenjytyi tegokieli, hos vaiku yhten murrehgrupan pohjalpäi luajittu.

Täs ezimerkinny Tolstoin suarnu «Лев и собачка». Hurual puolel on vuvven 1938 kiännös latinalazel kirjaimikol, oigiel – vuvven 2012 kiännös.

Kuva

Sinilind

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai Sinilind »

Täs vie toine, lyhembi suarnu «Зайцы».

Kuva

Sozonovan kiännös tarkah jällittelöy alguperästy sintaksua, mindäh virkehet ollah pitkembät. Yhtelläh kieli ei ole jygei ellendiä.

Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai mp »

Tämägi ozuttau, ku ei olluh vigua Bubrihan kieles, sivuh työnnändän syyt oldih kielipoliittizet. Semjonov onnuako ei ni tiedänyh vahnois kiännöksis.

Gagarin

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai Gagarin »

Neniis murdehis on miul jygie sanuo kumbaini on omua syväindä ligembänä.
Livvin pagizie en ole a toinah tunduu i kirjutettu varzinkarjal vähäzel vierahal.
Monet sanat oldih taki Suojärven Moisseinvuaras yhenmoizet kui livvis hod iče kielen struktuura
oli varzinkarjalua.

Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai mp »

Olen oppinuh levendiä toleransiedu murdehih näh. Onnuako nämmä murdehet/normat ollah kebjiembät ellendiä Suistamon muuantolazele migu Rauman giäl kuopijolaeselle.
(PS Luvitgo tänäpäi työtyn yksitysviestin?)

Gagarin

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai Gagarin »

(PS Luvitgo tänäpäi työtyn yksitysviestin?)

Kunnebo nečen olet työndännyh?
(Miun hotmail on livunnuh "...outlook.com" meilikse)

Libo onko i netäs forumas yksitysviestilöi?

Gagarin

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai Gagarin »

Nygöin jo löydyi!
Lujin nečen "ilmotuksis", kunne olit kopieerannuh.

En vie malta vassata put'illeh, pidäy kaččuo sygyzkuun puoles välis.

Sinilind

Re: Lev Tolstoi: Lapsile

Viesti Kirjuttai Sinilind »

En tiijä, tiezigo Sem’onov suarnoin vahnois kiännöksis. Erähät virkehet ollah muga lähäl toine tostu, gu ozutahes, ga net ei roittu moizet yhtenjyttymät vaigu petties. A gu ei tiedänyh, ga sithäi kiännökset tovestetah, gu nämmien kielimuodoloin välil on vaigu viegi vähembi eruo.

Kirjukieleshäi tärgevin šeikku on, gu olis ellendettävy suurele joukole eri murdehien pagizijua. Tavan mugah ristikanzale omembi on čomembi, eigo tovessah yhtehine kirjukieli, tiettäväine, ole nikenen oma, a kaikkien yhtehine. Sendäh niken sidä onnuako ei kerras rubie suvaimah, olgah hos mittune. Sugupolvele, kudai ei pienete opastunnuh yhtehizeh kirjukieleh, suvaičus tulou vaste jälles harjavundua. A lapsile, ket opastuttas sih školas, se ozuttazihes ihan luonnollizekse. Da kehbo niškoi kirjukieldy luajitah – iččeh vai tulien polven?

Nämmien Tolstoin suarnoin kiännöksien välil on kui muodo-opillizii mugagi sanastollizii eroloi. Sintaksisgi on vähäine eruo. Kirjutan täs viestis vähäine erähih nähte, gu ozuttua tarkembah, äijygo erotah toine toizes vuvven 1938 karjalan yhtehine kirjukieli da nygöine livvin kirjukieli.

MUODO-OPILLIZII EROLOI

Sijapiättehet

Vuvven 1938 kirjukieles ollah varzinkarjalan tabah pitkät sijapiättehet, livvis – vepsän jyttyöh lyhyöt:

yölöillä – yölöil
mečässä – mečäs
kačonnasta – kačondas


Sijapiättehet ollah liittehii, kudamat pannah sanoin loppuh. Net avvutetah merkičyksen ellendämizes. Ei sanota vaigu: *lähtin minä meččy, *minä olen meččy, a lähtin minä meččäh, minä olen mečäs. Suomi-baltiekkumeren kielis kai piättehet aijembi oldih pitkät: mečässä, meččähän. A aijoin aloh net lyhettih. Karjalazet kai ruvettih sanomah meččäh, vepsäläzet – mecha dai vie mecas. No lyhyzien sijapiättehien periä sanat, kudamil oldih eri merkičykset, roittih yhtenjyttymät. Enämbi ei olluh eruo linnas olijan da linnas tulijan välil: minä olen lidnas; minä olen lidnas. Gu kebjendiä ellendämisty, ruvettih sanomah päi: minä olen lidnas; minä olen lidnaspäi. Konzu karjalazet myöhembi tuldih Luadogan rannoilpäi Anukseh vepsäläzien alovehele, hyö ruvettih sanomah heijän jyttyh mečäs, mečäspäi. Mugahäi karjalazien da vepsäläzien vastavundas rodih livvin murreh.

1938-kieles kaksi sanamuoduo ollah varzinkarjalan tabah yhtenjyttymät. Pellole lähtendy da pellol olendu sanotah saman tabah: minä lähtin pellolla, minä olen pellolla. Yhtelläh ei sanota *minä lähtin pellolla päin, a minä lähtin pellolda. Livvis voijah luadie ero pellol olendan da pellol lähtendän välile käyttämäl -le-liitehty: minä lähtin pellole.

peldoloida – peldoloi

1938-kieles sanotah tverinkarielan rukah -loida/-löidä, a livvis on lyhembi muodo peldoloi.

Loppu-a

konza – konzu
händä – händy
koirasta – koirastu


Livvin omaluaduine piirreh on nominatiivas olijan sanan lopus olii u libo y, hos taivutusmuodolois net muututah a:kse libo ä:kse. Piirreh on niilöis kaksitavuhizis sanois, kudamis enzimäzen tavun lopus ei ole vaigu lyhytty vokalie (kui on sanas ka-la), da sanois, kudamat ollah pitkembät kahtu tavuu. Piirreh nägyy ezimerkitekstas moizis sanois kui konzu, nägevy, viizahuttu. Täsgi sanat ezmäi ammui lyhettih: alguperäne sana koira rodih koir, kui on viegi vepsäs, no muijal loppuh ruvettih panemah kus midägi: livvis -u/y (koiru), lyydis – -e (koire).

Konsonantuvardalollizet muvvot

lövvettäis – löyttäs

En rubie tarkembah kirjuttamah sanavardaloloih näh, ga voibi sanuo, gu täs slučais livvis buite kui sanan keskes olii -ve pakkuu iäre: löv(ve)ttäis. Samah tabah livvis kua(ve)tah rodies kuatah, i m. i. Yhtelläh sežo 1938-kieles sanottas ruatah eigo *ruavetah. Konsonantuvardaloloi enäm käytetäh livvis mi kui varzinkarjalas onnuako vepsän periä.

Konditsionualu

tavattais – tavattas
käveliis – kävelis

Aijembi konditsionualan tunnus oli -izi, *tavattaizi, no sanan lopus olii -i pakkui iäre kui varzinkarjalas mugagi livvis. Varzinkarjalas vie nägyy enzimäine -i, no livvis sidägi jo ei ole. Tämä toine -i sežo nägyy sanas käveliis.

Abessiivu

varuamatta – varuamata

Konzu midägi ei ole, käytetäh sanas abessiivan liitehty. Toizin sanoin, gu sinul ei olle lastu, olet lapsettah. Sem’onov käyttäy täs liitehty -ta, no tavan mugah livvis on -ttah: varuamattah, vuottamattah, den’gattah. 1938-kieles on varzinkarjalan mugah -tta.

3. persounan indikatiivan liiteh

kävelöv – kävelöy

Erähis varzinkarjalazis murdehis mužikku kävelöv, kävelöw, kävelöu. 1938-kieleh otettih 3. persounan indikatiivan liiteh -v, kui oli 30-luvun tverinkarielan kirjukieles. Vuvvennu 1937 kirjukieles vie kirjutettih kävelöy, no tverinkarielazien pakičuksen periä yhtenäzeh kirjukieleh pandih erähii tveriläzii piirdehii. Muga vokalin jälles u ainos pannah ven’an tabah v: havkunda, kuvlla.

Aktiivan II partisiippu

koskenut – koskenuh

1938-kieles on -nut/nyt-liiteh, kudamua enimyölleh käytettih varzinkarjalas, no sežo erähis liygiläzisgi hierulois. Äijis varzinkarjalazis murdehis, kuigi nygözis vienan da tverinkarielan kirjukielis, käytetäh -nun/-n-liitehty: ei šuanun mitänä; ei ollun kirjakieldä.

Monikon partitiivu -ie ~ -ii

hyppävyksie – hyppävyksii

1938-kieles on varzinkarjalan mugah substantiivan lopus -ie silloi, konzu livvis on -ii.

Translatiivu

paloiksi – palazikse

1938-kieles translatiivu on varzinkarjalan tabah -ksi, livvis -kse.

Refleksiivuverbit

udivl’aiččiečetah – diivitähes

1938-kieleh otettih tverin refleksiivuverbisistiemu: istuočie, istuočen, istuočettih. Livvis on oma sistiemu: istuakseh, istummos, istuttihes. Enne kui yhtenäzeh kirjukieleh otettih tverinkarielan sistiemu, käytettih kaikil eri murrehalovehil olijua -uduo/-ydyö-verbimuoduo: istuuduo, istuuvun, istuuvuttih.

SANASTOLLIZII EROLOI

Paiči muodo-oppii, eroloi on sanastosgi. Täs erähii «Зайцы»-suarnas olijoi sanoi:

(yhtehine kirjukieli – liygi)
* i – da
* myöten – myö
* kuori – koja
* luadie – azuo
* vorona – varoi
* huomnes – huondes
* terväh – ruttoh
* viholline – vihaniekku
* nosta – havaččuo
* rudžizenda – vingeh
* mies – mužikku
* skoččie – juosta
* kyl’gi – bokku
* udivl’aičie – diiviekseh
* hiitrosti – viizahus
* vain – vaiku

Kai erot, tiettäväine, ei roittu vaigu kielien sanastoloin a kiändäjän valličendoingi periä. Kohtan «треск волка по лесу» Sozonov kiändäy tarkembah hukan räčkineh mečässä, Sem’onoval on hukan hiivondu mečäs. Yksikai räčkineh da hiivondu ollah ihan eri dielot. Hypähtelijiä liikkumistu tarkoittai skoččie-verbi on livvisgi, mugaže ven’aspäi suadu hiitrosti, kudaman sijas Sem’onov käyttäy karjalastu viizahus-sanua. Skoččie ei ole sama kui juosta – Tolstoin alguperäzes suarnas sana проскачет. Juosta on aiga prostoi sana, a skoččie, hypästelläkseh i m. i. toinah tarkembah kuvatah jänöin liikkumistu da parem vastatah ven’an alguperästy sanua.

Sozonovan käytetty viholline onnuako on suomen vaikutustu, Sem’onovan vihaniekku – karjalazembi. Varzinkarjalasgi tietäh vihanikkua, vihaznikkua, vihaniekkua. Sendäh on vuottamatoi, gu vuvven 1938 kiännökses käytetähgi vihollistu.

Kyl’gi onnuako on varzinkarjalazembi sana, no ven’an бок-sanaspäi suaduu bokkua tietäh kaikes karjalas. Terväh da ruttoh mollei ollah tuttavat livvis.

Rien rudžizenda da vingeh (ven. визг) toinah tarkoitetah vähäzel eriluadustu iändy. Vingeh vikse on lähembänny ven’an sanua? Yhtelläh mollei ollah hyvät deskriptiivizet sanat da ozutetah kielen bohatustu.

SANAINE SINTAKSAH NÄH

Konzu pagin on ellendämizeh näh, onnuako yhtehizen kirjukielen da murdehien muodo-opillizii eroloi tärgiembät ollah sanastollizet da sintaksizet dielot. Äijät sanat voijah olla sinonimat; sen periä rodieu kielen bohatus. Nämmien kiännöksien sintaksis libo virkehien luajindas ei ole äijiä eruo. Jälgimäzes suarnas toinah suurin on ero on ehtovirkehen luajindas:

1. Jesli jänis kävelis prosto i oigieh, ga huomneksella händä terväh lövvettäis jäl’gie myöte i tavattais
2. Gu jänis kävelis oigieh, sit jo huondeksel ruttoh jälgii myö sidä löyttäs da tavattas

Mollembis käytetäh konditsionualua. Suurin ero on, gu 1938-kieles ehton da tuloksen sivesanat ollah jesli—ga, Sem’onoval – gu—sit. Jesli tulou suorah ven’aspäi, ga on livvisgi tavalline, no täh Sem’onov pani sit. Puaksuah varzinkarjalas on ga-sanan sijas ka, nin, niin. Suvembas puaksuh käytetäh ven’an jeslii, no pohjazes tietäh suomen još-sanua. Mollembis piämurdehis jälgimäine sivesana voijah jättiä iäre.

Livvin gu onnuako tulou varzinkarjalan kuin-sanaspäi. Nygöi minus livvin kirjukieles on vähäzel segavuttu sen periä, ku yhtes kuin-sanas roittih ku, gu, kui. Sit suat arbailla, kunnego panet midägi.

Vuvven 1820 Matvein jevangelin tverinkarielazes kiännökses ehto-tulos-virkehien malli on

Koodu: Valliče kai

kuin + potensiualu + , Ø
Ezimerkikse:

kuin tahtonet, voit šie milma puhtahakši luadie
kuin tahtonet, luajimma tiälä kolme majua
kuin šilma ei kuunnelle, ota ičeš kera yhen miehen ali kakši


Livvikse minun tiedämäl on äijy mahtuo, vähimyölleh:

tahtonet, mene
tahtonet, ga mene
tahtonet, sit mene
tahtonet, ga sit mene


Minun tiedämäl karjalan virkehoppii tutkittih äijy vähembi muodo-oppii. Tiedäygo ken tutkimuksii eri murdehien sintaksah näh?

LOPUKSE

Hos vuvven 1938 kirjukielen da livvin nygözen kirjukielen välil on lugumiärän puoles aiga tukku eruo, ga maksau huomata, gu erot ollah ylen pikkarazet. Yhtehisty on äijy enämbi. Koskenut vai koskenuh, hyppävyksie vai hyppävyksii, konza vai konzu, myöten vai myö, vain vai vaiku – moizet pikkarazet erot oigiehkirjutukses ei lugijes estetä ellendämisty. Sanois hyppävyksie da hyppävyksii on 10 yhtehisty kirjaindu da yksi eri. Ved’ samanmoizii pikkarazii eroloi on yhten murrehjoukon keskesgi: liygiläzet yhtel čural sanotah maa, ääre, kazvaa, toizel – moa, eäres, kazvau, no yksikai kirjukieles kirjutetah mua, iäre(s), kazvau.

BUTTON_POST_REPLY