kirjutus kielioppiprojektas

Tänne paginat kuduat ei synnytä piälolijoih forumoih

Valvoi: verkomuagari

Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai mp »

Olen kirjuttanuh Omah Muah niškoi kirjutuksen "verdailii karjalan kielioppi" projektas. Märehtin sidä vie engo ole vie rubriekkua keksinyh, a ozutan sen täs ku ollou kel midä sanottavua:
Kui vediä kieldy tulieh aigah?

En sano, ku karjalan kieli on paras kieli da karjalazien pidäs se säilyttiä. Tahton sanuo, ku karjalazil on oigevus pidiä oma kieli, a kieli voi eliä vaiku jogapäiväzes käytös, da kielen pidämine on mahton- da tahtonalaine dielo. Kielen järillehtuomine argikäyttöh vuadiu pitkyaigazien tavoittehien azettamistu, tieduo kieles da alallistu kieliruaduo. "Verdailii karjalan kielioppi" projektan, kudamua Kone fondu rahoittau, tavoittehennu on suaha pädeviä tieduo karjalan murdehien erilazuos libo samanlazuos kieliruavon da kielipoliittizien piätöksien da tuvekse. Projektan ruado ei ole vie putilleh alganuh eigo sit ole vie äijiä sanottavua. Tämän kirjutuksen tarkoituksennu on šeikuija, mittuzii realistizii mahtoloi on vediä karjalan kieldy tulieh aigah. Karjalan kielen nygözen stuatusan ellendämizekse pidäy vähäzen tiediä kielipoliitiekan histouriedugi.

Nevvostoliiton kielipoliitiekkua

Vuozinnu 1937-1940 karjalan kieli oli Karjalan ASNT:s virralline kieli. Nämien vuozien aijannu karjalal oli kirillizil kirjaimil kirjutettu kirjukieli, kudamal jullattih školan opastundukirjat da vägitukku muudu kirjallizuttu. Sillozes histouriellizes tilandehes karjalan kieli sai da menetti virrallizen stuatusan ulgokielellizis syylöis. Kielen stuatusan kohendumine da huonondumine riputtih leniniläzen da stalinilazen kielipoliitiekan kiänälmyksis.

Vallankumovuksen jälgeh vallan pyzymine uuzien herroin käzis ei olluh varmu, sendäh uuzi valdu ečči sobuu tsuarin sorrettulois rahvasluokis, kudamii karjalazetgi oldih. Kaksikymmenlugu da kolmekymmenlugu oldih vähembistökielien kehityksen aigua, leniniläzen kielipoliitiekan aigua. Pahakse ozakse Karjalan ASNT:s karjalazet suadih herroikse suomelazet, kuduat estettih karjalan kielen kehitys. Vastevai sit, konzu Stalin algoi natsionalizmanvastazen, t.s. ven´alasnatsionalistizen kampuanien, kudai eliminuičči Petroskoin suomelazet johtajat, oli kiireh nostua karjal "fašistizen" suomen sijah. A sit, konzu Stalinan huavehekse tuli Suomen liittämine Nevvostoliittoh, suomen kieles uvvessah rodih hyövylline kieli da karjal joudi bokkah. Voinan jälgeh kumbazetgi jo oldih joudavii kielii.

Kielipoliitiekan kiänälmyksien aigah Karjalan ASNT:s karjalan kielen piäarhitektorannu oli Dmitrii Bubrih. Moine ruado sih aigah oli varattavu da tyrmähgi se händy vei. Samah aigah Bubrihanke Suomes ruadoi Edvard V. Ahtia, sanankeriäjy da kieliaktivistu. Hänen kentyruaduo voi sanuo massiivizekse. Paiči sanastoruaduo, häi luadi suvikarjalan (Suojärven) da Anuksen murdehien pohjal karjalan muodo-opin, kudai piäzi ilmah vähästy enne voinua; johto-oppi da virkehoppi jiädih julguamattah vuodeh 2014 sah. Ahtian ehtotetus kirjukieles onnuako harvat tiettih eigo akadeemizis piirilöisgi hänen ruaduo vikse kaikin kunnivoittu. Sih aigah movvas oli Suur-Suomi idejolougii, eigo ni karjalan kielen olemasolendua tahtottu tunnustua. Voinan jälgeh Nevvostoliiton varavon däh "karjal" sanagi oli muga kui kielletty.

Bubrihan ruado

Bubrihan kirjukieldy äijän čakattih, muga Suomes kui Ven'an Karjalasgi nikenen elledämättömäkse tegokieleksi - uvvet kirjukielethäi ainos ollah "tegokielii" da niilöis toratah da niilöi čakatah. Tiettäväine, ei ole vaigei löydiä kritikuittavua Bubrihan kieles, a minun mieles segi ollus pädevy kirjukielekse da käytös se olis hivovunnuh - vaiku kuolluot kielet ollah valmehet. Sen paras puoli oli se, ku silloi karjalazil oli kirjukieli, da suurin viga se, ku sen ei annettu eliä. Sama pädöy Ahtian kieleh. Bubrihal pidi luadie omat kirjukieliversiet kiirehel da kovan poliittizen painehen al, ei kai roi kerras valmehekse.

Tulijah kieliruadoh niškoi Bubrih käynnisti levien karjalan kielen kartoitusohjelman vuvvennu 1936. Häi luadi kaksi tuhattu iänneh- da muodo-oppii koskijua kyzymysty, kudamii kyzeldih kahtes suas kyläs kogo karjalakse pagizijal alovehel Nevvostoliitos, joga vijjendelsual ristikanzal. Bubrihal se ruado jäi kesken, häi kuoli 1949, a sidä jatkettih hänen ruadodovarišat da opastujat. Projektu valmistui da kartasto hyväksyttih jullattavakse vuonnu 1956. Yhtelläh se ei vie piässyh ilmah da tutkimustu vie jatkettih. Vastevai vuvvennu 1997 Helsinkis piäzi ilmah Bubrihan, Bel'akovan da Punžinan "Karjalan kielen murrekartasto". Erähii Bubrihan tutkimuksii onnuako viegi on julguamattah.

Tora zakonprojektas

Toizen muailmanvoinan loppiettuu karjalan kielen stuatussu jiävytettih da yhteiskunnas karjalas tuli läs kielletty kieli. Konzu Nevvostoliitto langei 1990-luvun allus, pagin karjalan kielen stuatusas algavui uvvessah da kiihkienny. Kiistois ozapuolinnu oldih net ven'alazet kuduat ei tahtottu hyväksyö toizii kielii ven'an rinnal. Oldih suomelazet da karjalazet kuduat tahtottih panna suomi karjalazien virrallizekse kielekse. Karjalan kielen kannattajat jagavuttih eri murdehien kannattajikse da yhtehizen kirjukielen kannattajikse.

Zakonprojektu karjalan kielen virrallizes stuatusas jullattih 1996. Bubrihan opastui da ruadodovariššu Georgii Kert kirjutti: "Enzi vaihies vie voibi olla karjalan kielen kaksi kirjutusformua... Vallita yhtehizii kieliformii pidäy vähitellen, ga vältämättäh... Kirjutuskielen kehittymine kahtel murdehel voibi luadie pahua karjalazen rahvahan etnokul'tuurizele kehityksele, azettua karjalazien yhtymizen... Voidanehgo tiedomiehet piästä yhtehizen mieleh da kuunnella toine toizen mieldy... Voinnougo rahvas ellendiä, gu nygöi ei pie panna edeh vai oman kylän murrehtu da vai omua hyödyy, gu pidäs duumaija kogo karjalazen rahvahan ozua? Aigu ozuttau." Aigu ozutti ku ei voidu. Zakonprojektu hyllättih parluamentas kaksi kerdua. Jälgimäi vuvvennu 2004 hyväksyttih zakon karjalan, vepsän da suomen kielen käytös, ei oigevuksis. Jälgivuozinnu murreh - kirjukieli kiistoi on käydy Suomesgi da Suojärven evakkoloin jälgeläzet ollah ruvettu vedämäh suvivarzinkarjalan kirjukieliprojektua. Lyydiihäi Suomen lingvistat ollah pietty eri kielenny migu karjalua.

Nimidä, yksi vai moni kieldy?

Kuibo eri ristikanzat voijah piädyö nenga erilazeh johtopiätökseh kirjukieles? Karjalazile pidäy 0,1,2,3,4,5 libo 6 kirjukieldy - suurimas luvus ollah ižoratgi kuduat iččiedäh sanotah karjalazikse, da tveriläzet. Äijängo murdehii jiä vie bokkah, pidäygo heijän jiähä kielettömikse? A kuibo suomelazile da ven'alazile täydyy yksi kieli? Eigo heil olluh sama probliemu, konzu hyö piätettih ottua yksi kirjukieli? Arbuan ku eri valličendoin tagan ollah erilazet peitto-oletukset karjalan kielen tulies käytös. A kannetahgo net tavoittehet kieldy tulieh aigah?

Ven'an da Suomen hallindos on äijy niidy, kuduat tahtottas, ku karjalazet kogonah unohtettas oma kieli da ruvettas suomelazikse libo ven'alazikse: yksi valdivo - yksi kieli.

Murrehpohjazii kielii kannatetah net, ket tahtotah jatkua karjalan kielen perindehellisty käyttyö, eigo vältämättäh ni voija libo tahtota nostua kieldy tävvekse virrallizekse käyttökielekse - kuibo pieni joukko vois sen ruadua? Ku kielen tarkoituksekse jiännöy vaiku erilazuon ozuttamine, tahtotahgo omat jälgipolvet sidä opastuo? Ku karjalazil ollou vaiku tukku murrehkielii, valdivollizen vallan ei tarviče zobotuija virrallizen stuatusan myönnändiä - ei ole täs rahvahas kielen pidäjäkse.

Yhten yhtehizen kirjukielen kannattajil mieles on nostua karjal virrallizekse "tävven palvelun" kielekse suomen da ven'an rinnale. Enne voinua se ozavui, voinnougo ozavuo nygöigi? A moine ruado on yhtehizel väilgi suuri ponnistus: kirjuttua kai opastundukirjat, tiedokirjat, zakonat, hallindollizet dokumentat, ... A sit, konzu kazvatus olis omakielisty, kielen siirdyminegi tulieh aigah olis jo varmembal pohjal.

Kielen piendän perusruaduo

Bubrihan murrehatlas-projektan rinnal "Verdailii karjalan kielioppi" projektu on pieni da vuadimatoi, ga yhtelaigua fundamental'noi. Sidä voi pidiä keyhän ristikanzan murrehatlaksennu seiččiekymmendy vuottu Bubrihan ruavon jälgeh. Tavoittehennu on piirdiä aijanmugaine, objektiivine yleiskuva karjalan kielen muodo-opillizes paikallizes vaihtelus 2000-luvul, da ezittiä tulokset käzikirjannu, kudamas voi nähtä erähien murdehien yhtäläzyöt da erot. Täs projektas ei ole resursua Bubrihan jyttyzeh levieh kentykyzelyh, pidäy käyttiä hyväkse jo ruattuu. Jullattuloi karjalan kielioppiloigi on jo nenga kaksikymmen, on muudugi julgavuo. Tiedoakadeemien arhiivas Petroskois da Kodimaizien kielien keskukses Helsinkis on äijy karjalan kielen näyttehii, kudamii voi käyttiä. Da tiettäväine, löydyyhäi vie konzu eläjii kielenmaltajiigi. Tutkimusruavon tarkoituksennu on tarita tiedopohjua tuliele kieliruavole da ratsionalistizele dialogale karjalan kielen kehittämizes, da nostattua rahvahan mielenkiinduo omah kieleh. Voimmohäi sit hos aziitiijon pohjal torata karjalan kieles. Kirjukieliprojektu tämä ei ole. Ruadoaigua on nelli hengiruadovuottu vuvven 2019 loppuh suate.
Kuva
Kudai taba vedäy karjalan kieldy tulieh aigah?
Jälgimäi muutti 5 päivänny mp, muutettu kaikkiedah 17 kerdua

Ola

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai Ola »

Nygöi Karjalas on nostettu viralline stuatussu-kyzymys uvvessah. Varaittau vai se ku ice kieli opai jiäy bokkah. Taricin virallizen stuatussan ruadogruupan vastavundas ku tulies vastavundas voizi kunnivoija hos 20 karjalazen (ruadogruuppah kuulujat) oigevuttu omah kieleh da jagua vastavundumaterjualat karjalan kielel da tarita vastavundan paginanvedäjäle kielenkiändäjän abuu. Paginanvedäi on ainavo, kudai ei malta karjalan kieldy. Myö voizimmo vediä vastavundan karjalakse. Vikse minun ehtotustu ellendettih pahoi - ku minä tahtozin panna vastah. Minun mieles ei voi kehittiä karjalan kieldy ven´akse pagizemal, sendäh meil suurin vuitti karjalazis ei malta sanuo kaikkii dieloloi karjalakse, ku kai dielot pidäs ven´akse hoidua. Kois tiettäväine vie voi paista syömizien luajindas

Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai mp »

Piäministran jyttyöh sumbendan vastavuksen kolmeh kohtah:
1) vähembistökielioigevuksien prizmindy on uskottavin, konzu vähembistön evustai sen ezittäy vähembistön omal kielel da se kiännetäh valdukielele
2) konzu valduenimistöh kuuluju kannattau vähembistön kielioigevuksii, hos mil kielel, se on kunnivoitettavu
3) vähembistökielioigevuksien prizmindy on vähimbän uskottavu, konzu mattii pannen niilöi prizmiy valdukielel paisten vähembistöh kuuluju kudai iče ei malta omua kieldy

Sinilind

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai Sinilind »

Hyvä da tiijontäyzi kirjutus. Vähäzel vaiku duumaičin, mibo on piälimäine tarkoitus, sanella Bubrihan kirjukieleh vai uudeh projektah nähte? Onnuako jo kirjutuksen allus vähäzel vois midätahto kirjuttua projektah nähte, ku se ollou tiemannu. Nygöi se mainitah enzi kerdua vaigu jälgimäzes kappalehes. Lugii voi olla duumaiččou, "Midäbo tämä kirjutus käzittelöy, kirjukieldygo?" Sit konzu loppuh piäzöy, mibo kummii – muga äijän paistih kirjukieleh nähte a sit sanotahgi, ku projektal ei ole sih nimidä dieluo.

Iče parembah tiijät kui luadie kirjutus, ga vikse allus vois sanuo, ku moine uuzi projektu on olemas da se keräy tieduo karjalan murdehis. Sen jälles vois sellittiä, ku mostu ruaduo jo ammui on ruattu i ruveta kerdomah Bubrihas. Lopus sit vikse voi sanuo, ku tämä projektu ei ole kirjukieliprojektu. Tulishäi čoma kruugaine. No en tiijä :lol:

Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai mp »

Passibo, ylen hyvä vastavus, pidäy duumaija. Nimigi kirjutuksele pidäs andua. Vie olen duumainnuh vähäzen enämbi refleksiiruija, mintäh yhtet tahtotah tukkuu murrehpohjazii kielii da toizet yhtehisty kieldy, mittuzii vaigevuksii niilöis on da minne net johtetah. Pessimistine nägemys on, ku murrehpohjazet kielet ei olla eloivoimazet, net ei kazveta tävvekse käyttökielekse eigo tukku murrehkielii kelbua virrallizekse kielekse; da toizel puolel karjalazet ollah liijan laškat da čuppukundazet tartumah nenga vagavah kirjukieliruadoh, ku voidas sobie kirjukieles da luadie tarbehekse levei kirjallizus ku karjal pädis käyttökielekse.

Sinilind

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai Sinilind »

mp kirjutti: toizel puolel karjalazet ollah liijan laškat da čuppukundazet tartumah nenga vagavah kirjukieliruadoh
Čuppukundazus on suuri probliemu. Kuibo voi roita yhtehisty kieldy, ku ei olle yhtehisty mieldy? A ollahgo ristikanzat tottu liijan laškat vai liijan varačut? Varavo vikse rodieu tiedämättömyös, da sendäh olis hyvä nengoine refleksiiruičendu kudamua duumaičit. Varatah, ku pidäs omua rakastu murrehtu lykätä iäres. Onnuako ei putilleh ellendetä murdehen da standartukielen eruo. Eri murdehien pagizijathäi toiči sanotah, hyö ei ellendetä tostu murrehtu. Standartukieli kaijendais kuiluu, ku kai maltettas kui omua murrehtu muga yhteisty kirjukieldy. Miksebo on karjalazien yhtehine kieli ven’a eigo, sanommo, karjal? :|

Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai mp »

Edituičin tekstua da lizäin kuvan. (Vahnua tekstua voi kaččuo ozuttehes http://opastajat.net/tmp/kieliopit1.html )
Minuu toinah ammutah sen kirjutuksen däh.

Ola

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai Ola »

Mindäh ammuttas? Kirjukieles rahvas jo ruvettih pagizemah, Sinä sen paginan olet zavodinuh da on löydynyh jo rahvastu, kudamat ollah yhty mieldy Sinun kel

Käyttäjän avatar
mp
Viestit: 2108
Liittyi: 05 08 2008, 19:45

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai mp »

Ola kirjutti: Mindäh ammuttas? Kirjukieles rahvas jo ruvettih pagizemah, Sinä sen paginan olet zavodinuh da on löydynyh jo rahvastu, kudamat ollah yhty mieldy Sinun kel
Tunduu ku Suomen(gi) karjalazien keskes nygöi olis kielitora. Konzu piälmainittuu projektua valmisteldih, duumaičimmo kyzyö kanzalaisjärjestölöin kannatustu. Siepäi tuli jyrky viesti, ku paginua yhtehizes kirjukieles ei hyväksytä. Piätimmö, ku emmo kuču kerale kanzalaisjärjestölöi a pakičemmo dengua akadeemizeh verdailututkimukseh. Pakičuksen motivatsielois da abudenganmyöndöpiätöksen ezittelys yhtehizen kirjukielen utoupii mainittih, sendäh moine mainindu tuli projektan kodisivulegi. Hos pakičukses da pluanois on selgieh sanottu, ku kirjukieliruado ei kuulu täh projektah, kirjukielen mainiččeminegi alolijan viestin mugah oli liigua:
Voisitko korjata projektin kotisivua siltä osin, mitä siellä sanotaan
yhteisestä kirjakielestä. Tämä kuulemma ärsyttää ihmisiä laidasta
laitaan, sellaisiakin, jotka eivät ajatusta sinällään vastusta. Tämän
tiedon ja pyynnön välitti XXXXXX

Sinilind

Re: kirjutus kielioppiprojektas

Viesti Kirjuttai Sinilind »

Nu, toinah ei ammuta. Voihäi olla ku kivitetäh. Libo pannah muilupalua sukkah da niilöil perretäh.

Hyvät kohendukset da rubriekku. Nygöi on selgei tiemu. Ylen hyvä on i Marian čomaine. Tuli mieleh sinun ammuzen kirjutuksen Suarnu karjalazis kuvaine, hos Marian kuvas kai vietähgi vaiku omua regie.

Žiäli, ku Suomesgi mielet oldaneh moizet.

BUTTON_POST_REPLY